Μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική σύμπραξη της ανατολικής παραδοσιακής μουσικής και της ζωγραφικής σε ένα βίντεο έδωσε την αφορμή να μιλήσουμε με την Μαρία Θεοφανίδου, μουσικό και την Ματίνα Σταυροπούλου, ζωγράφο για το εγχείρημά τους αυτό. Τι συμβαίνει όταν το λαούτο αποτελεί έμπνευση για μια καλλιτεχνική αποτύπωση την ίδια κιόλας στιγμή;
Μ.Θεοφανίδου: ”Μάλλον είναι ο τρόπος που ο καθένας προσεγγίζει το αντικείμενό του. Κάθε φορά που ακούω ή παίζω μουσική, οι διαδρομές μιας μελωδίας αποτυπώνονται στο μυαλό μου όπως η κίνηση των ζωγραφικών γραμμών ενός πίνακα. Αλλά και όταν στέκομαι μπροστά σ’ έναν πίνακα, όταν εστιάζω λίγο πιο προσεκτικά στις λεπτομέρειές του, τότε παρατηρώ ότι είναι γεμάτος από μουσικές εντάσεις στα παιχνίδια των φωτοσκιάσεων, ετεροφωνικές γραμμές, συγκοπές, αντιχρονισμούς, παύσεις… Με την ιδέα να ζωγραφίζει ζωντανά η ζωγράφος την ώρα που εκτελείται η μουσική, νομίζω ότι δίνεται παραστατικότερα η σχέση των δύο αυτών τεχνών.
Ο δεύτερος λόγος που οδήγησε στη σύνδεση της μουσικής με τη ζωγραφική είναι η πολύχρονη φιλία μου με τη Ματίνα Σταυροπούλου. Η Ματίνα σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών μαζί με την αδελφή μου Εύη Θεοφανίδου. Μας είναι λοιπόν πολύ οικείο ανάμεσα στις κουβέντες και το μοίρασμα των αφηγήσεων των προσωπικών μας διαδρομών να παίζουμε μουσικές και να ζωγραφίζουμε. Η Εύη με ιδιαίτερη ευαισθησία και κατάρτιση στη διαχείριση του χρώματος έφτιαξε τον χρωματικό καμβά πάνω στον οποίο η Ματίνα έστησε τον εξαιρετικό "χορό" του σχεδίου της.
Μέσα στην ίδια ατμόσφαιρα και με παρόμοια παιδεία και αισθητική ήταν και οι άνθρωποι που μας βοήθησαν να το κινηματογραφήσουμε. Την ιδέα του σκηνικού την είχαν ο Νίκος Τσέλιος και ο Αντώνης Παπαγεωργίου ενώ ο Πάνος Τσιαμούλης μας φιλοξένησε στο χώρο του θεάτρου του σχολείου του και μας έδωσε όλες τις λύσεις στα τεχνικά θέματα που προέκυπταν. Ο Φίλιππος Μαρινέλης με ιδιαίτερη ευαισθησία και λεπτομέρεια έχοντας εντρυφήσει στο ρεπερτόριο και στα ηχοχρώματα αυτών των οργάνων, επιμελήθηκε τον ήχο. Η Δήμητρα Τσέλιου με μεγάλη τρυφερότητα και με τη δική της ″ζωγραφική τέχνη″ ως make up artist συνέβαλλε στο αισθητικό αποτέλεσμα, ο Παναγιώτης Κουρελιάς ήρεμος και στοχαστικός συμπλήρωνε τις ιδέες μας. H Εύη Γεωργαντά, από την πλούσια προσωπική της συλλογή θεατρικών κουστουμιών, μας φρόντισε ενδυματολογικά.
Μέσα στη τρέλα των υποχρεώσεων και της καθημερινότητας αφιέρωσαν όλοι με πολύ ενθουσιασμό το χρόνο τους, τη σκέψη τους, την τέχνη τους για να πραγματοποιηθεί αυτό το βίντεο και τους ευχαριστώ πολύ.
Πώς επιλέχθηκαν όμως αυτά τα μουσικά κομμάτια;
Μ.Θεοφανίδου: ”Η ηχογράφηση αυτή ήταν απαίτηση των μαθητών του Μουσικού σχολείου της Παλλήνης, όπου εργαζόμαστε ως καθηγητές μαζί με τον Στέλιο Κατσιάνη, ο οποίος με συνοδεύει παίζοντας λαούτο με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο στο κομμάτι “Parfum de gitane”. Τα κομμάτια τα επέλεξαν οι ίδιοι οι μαθητές και είναι ένα μικρό δείγμα του ρεπερτορίου που έχει στη διάθεσή του αυτό το όργανο. Επειδή όλοι οι συντελεστές του βίντεο έχουμε σχέση με το χώρο της εκπαίδευσης, προσπαθήσαμε να δώσουμε μια πιο ολοκληρωμένη μορφή παρουσίασης γιατί έτσι πιστεύουμε ότι θα επιτύχουμε πιο άμεσα τους εκπαιδευτικούς μας στόχους. Είναι πολύ εντυπωσιακό και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες που έρχονται οι μαθητές στο σχολείο μας, το γεγονός ότι τα παιδιά στέκονται εκστατικά μπροστά σ’ ένα πολιτισμικό πλούτο που δεν φαντάζονταν ότι υπήρχε. Οι σύγχρονες κοινωνίες θέλουν τους ανθρώπους καταναλωτές συγκεκριμένων ″πνευματικών″ και ″υλικών″ προϊόντων γιατί έτσι ίσως είναι και πιο εύκολη η διαχείριση των προσωπικοτήτων τους. Εμείς επιδιώκουμε μέσα από την επαφή των παιδιών με την τέχνη να συναντηθούν γύρω από μια παιδεία που τα ελευθερώνει και ταυτόχρονα τα ενώνει˙ τα βοηθάει να τοποθετήσουν τους εαυτούς τους σε μια συνέχεια ανθρώπων, ιδεών και γνώσεων. Δεν είναι λίγες οι φορές που αντιδρούν και αισθητικά δεν ταυτίζονται με το περιεχόμενο των γνώσεων που τους δίδονται. Όμως μπορούν και τοποθετούν τον εαυτό τους σ’ ένα κατακόρυφο άξονα, σε σχέση μ’ αυτά που δημιούργησαν όσοι προηγήθηκαν.”
Το λαούτο της Κωνσταντινούπολης τώρα είναι το πιο διακριτικό αλλά ταυτόχρονα βαθιά εσωτερικό όργανο από τα λαούτα που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.
Είναι ένα όργανο που γεννήθηκε στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης μια εποχή που η Πόλη υπήρξε μια μεγάλη πολυεθνική κοινότητα και δεν κληρονομήθηκε από μια τούρκικη προοθωμανική παράδοση ή από την παράδοση της Μέσης Ανατολής. Η καταγωγή του πρέπει να αναζητηθεί στα λαούτα της ευρύτερης περιοχής του Αιγαίου όπου κάνουν ζυγιές με τις λύρες. Η ζυγιά του λαούτου είναι η πολίτικη λύρα και μία πρώτη απεικόνιση αυτής έχουμε σε μια μινιατούρα στα τέλη του 18ου αιώνα.
Στα τέλη του 19ου στις χριστιανικές ταβέρνες της Πόλης στα χέρια σπουδαίων μουσικών οικογενειών της ρωμαίικης κοινότητας, η ζυγιά λύρα – λαούτο φτάνει στο απόγειο της (Αντώνης, Χρήστος, Γιάννης Κυριαζής και οι περίφημοι λυράρηδες Βασιλάκης και Νικολάκης).
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Cemil Bey ανακαλύπτει το λαούτο από τη ρωμαίικη κοινότητα, το εντάσσει στο ρεπερτόριο του, το ηχογραφεί και έτσι έχουμε την πρώτη ηχογράφηση του λαούτου τον 20ο αιώνα. Στις μέρες η παράδοση του πολίτικου λαούτου συνεχίζεται με τους δεξιοτέχνες Περικλή Παπαπετρόπουλο, Σωκράτη Σινόπουλο κ.α.
Συνήθως έχουμε την εικόνα ενός καλλιτέχνη που απαθανατίζει ένα θέμα: τοπίο, νεκρή φύση,ανθρώπινη φιγούρα. Στην δική τους περίπτωση όμως υπάρχει ένα επιπλέον ερέθισμα εκτός από το οπτικό: η μουσική. Το ερώτημα είναι επομένως πώς η μουσική επηρέασε την καλλιτεχνική δημιουργία.
Μ. Σταυροπούλου: ”Θα πρέπει εδώ να αναφέρω ότι λόγω της πολυετούς φιλίας μας με την Μαρία Θεοφανίδου είχα σχεδιάσει κι άλλες φορές υπό τους ήχους του λαούτου. Αυτή τη φορά ωστόσο η πρόκληση της ταυτόχρονης λήψης του γεγονότος αυτού έκανε το εγχείρημα πιο ενδιαφέρον. Καθώς η γραφή μου είναι εξπρεσιονιστική, μπορούσα να παρακολουθήσω την μελωδία και τους ρυθμούς μέσα από τις δυνατότητες που παρέχει ο βιωματικός χαρακτήρας του εξπρεσιονισμού, όπου το σχέδιο αποτελεί ένα αυτόνομο γεγονός που πραγματοποιείται αυτόματα, με ταχύτητα και δύναμη. Η μουσική, λόγω της αμεσότητας που την διακρίνει, εκπέμπει ερεθίσματα με ταχύτητα και προκαλεί συναισθήματα με τρόπους πιο εύληπτους, κατά την γνώμη μου, από την ζωγραφική. Αυτό συμβαίνει διότι απευθύνεται σε μεγαλύτερο τμήμα του κοινού ανεξάρτητα από το πολιτισμικό και μορφωτικό υπόβαθρο με τρόπο πιο διεγερτικό μέσω του ήχου. Στην δική μου περίπτωση, τα συγκεκριμένα κομμάτια που επέλεξε η Μαρία Θεοφανίδου με κινητοποίησαν από την πρώτη στιγμή που τα άκουσα και συνέλαβα τον εαυτό μου να συνδέεται συναισθηματικά με τις μελωδίες και τους ρυθμούς. Επομένως οι σχεδιαστικές φόρμες και οι κηλίδες που δημιούργησαν τα ξηρά παστέλ και οι κιμωλίες, προέκυψαν αβίαστα και εικονογράφησαν πρώτα μέσα μου κι έπειτα έξω από εμένα, την μουσική που άκουγα ενώ σχεδίαζα. Μοιραία πέρα από την ανεικονική εξπρεσιονιστική γραφή που κάλυψε μεγάλο τμήμα της δράσης, προέκυψαν και παραστατικές μορφές όπως μέρη του λαούτου και η ίδια η Μαρία, σε μια συμβολική εκδοχή της στα πλαίσια της εικαστικής δράσης. Τα σχέδια πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια της εκτέλεσης της μουσικής τόσο στον προετοιμασμένο τοίχο όσο και στις παρτιτούρες που παρεμβάλλονται στο πάτωμα. Στην περίπτωση αυτή, όλος ο χώρος μετατράπηκε σε μια ενιαία σχεδιαστική επιφάνεια όπου θεώρησα ότι μου δόθηκε από την μουσική αυτή καθ΄αυτή, η ελευθερία να λειτουργήσω εικαστικά.”
Πως ενώθηκε η ανατολική παραδοσιακή μουσική με την τέχνη της Δύσης;
Μ.Σταυροπούλου: Πιστεύω ότι η πρώτη επαφή Ανατολής και Δύσης αφορά κυρίως την σχέση μου με την Μαρία Θεοφανίδου. Η φιλία μας οικοδομήθηκε τόσο στις ηθικές αξίες και τα συναισθήματα όσο και στην ισορροπία που εκείνη κι εγώ περιέχουμε σε ο,τι αφορά τις ανατολικές και δυτικές επιρροές μας. Μένοντας στην Ελλάδα που γεωγραφικά και πολιτισμικά περιέχει στοιχεία από την Ανατολή, θεωρώ ότι ήταν φυσικό να τα οικειοποιούμαστε σε μεγάλο η μικρό βαθμό εξ ορισμού. Στο σημείο εκείνο που οι δυτικές εικόνες ανασύρθηκαν μέσα από την Μαρία και οι ανατολικοί ήχοι και η αισθησιακή πλευρά της ζωής κινητοποιήθηκαν μέσα μου ακούγοντας την μουσική αυτή, συναντηθήκαμε σαν οι δυο πλευρές της ίδιας οντότητας και παράξαμε αυτή την δράση. Βέβαια σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι ο αισθησιασμός της Ανατολής δεν περιέχει αυστηρές λογικές δομές ή ότι ένα εικαστικό κίνημα της ιστορίας της τέχνης της Δύσης, όπως ο εξπρεσιονισμός δεν περιέχει κατεξοχήν την ελευθερία της παρορμητικής και συναισθηματικής συμπεριφοράς.
pemptousia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου