Δόγμα του σοκ και Κλυταιμήστρα

Η νεκρική μάσκα του Αγαμέμνονα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

«Πολίτες, πρώτοι σεις μεσ' στους Αργείους, δεν θα ντραπώ να πω μπροστά σας πόση με συγκινεί η αγάπη για τον άνδρα μου. Με τον καιρό χάνεται η συστολή από τον άνθρωπο. Δεν είναι ξένα λόγια, που σας λέγω την ιδική μου την ανυπόφορη ζωή τόσον καιρό, που αυτός ήταν στο Ίλιο. Πρώτα-πρώτα να μένει μια γυναίκα μόνη στο σπίτι χωρίς τον άνδρα της είναι κακό φρικτότατο, και ν' ακούει τόσες αγγελίες δυσάρεστες· νάρχεται ο ένας και ο άλλος το κατόπι του, να λέει συμφορά στη συμφορά – και φλυαρούσαν μεσ' στο σπίτι. [...] Γι' αυτές τις φήμες τις απαίσιες μου λύσαν άλλοι με τη βία πολλά δεσμά, που είχα βάλει στο λαιμό μου».
Αισχύλου «Αγαμέμων», στ. 855-876, εκδόσεις Πάπυρος.

Ο «Αγαμέμνων» είναι η πρώτη τραγωδία από την τριλογία της «Ορέστειας», την μοναδική σωζόμενη τριλογία της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας. Διδάχθηκε για πρώτη φορά στα Διονύσια το 458 π.Χ και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Στα λόγια που παρατέθηκαν στην αρχή του κειμένου βλέπουμε την Κλυταιμήστρα, τη γυναίκα του Αγαμέμνονα να προετοιμάζεται για την υποδοχή του βασιλιά-συζύγου της. Εκεί, αφηγείται στους πολίτες του Άργους τις περιπέτειες της ψυχής της. Εξιστορεί όσα βίωσε δίχως να υπάρχουν τα ίδια τα γεγονότα αλλά μόνον οι ειδήσεις περί αυτών! Παραθέτει τις ουλές που άφησαν στην ψυχή της οι αχρείαστες ταραχές που ένιωσε από «τόσες αγγελίες δυσάρεστες». Γνωρίζοντας την εξέλιξη του μύθου και τον φόνο που θα διαπράξει μαζί με τον Αίγισθο, τον εραστή της, ο αναγνώστης θα νομίσει (μάλλον εσφαλμένα) ότι η Κλυταιμήστρα προσποιείται την συντετριμμένη από την αναμονή και την ψυχολογικά ισοπεδωμένη σύζυγο που περίμενε και αγωνιούσε.

Μυσταγωγία

Ωστόσο, ο Αισχύλος δεν δείχνει να επιδίωκε κάτι τέτοιο. Δεν ήθελε να προκαλέσει εξ αρχής αντιπάθεια προς το πρόσωπο της συζυγοκτόνου βασίλισσας, αλλά να κάνει ένα σχόλιο για τις πληροφορίες που αφήνουμε να περάσουν τις πύλες της συνείδησής μας. Οι ειδήσεις, οι εντυπώσεις για τα πράγματα, οι σκιές, με την επανάληψή τους αποκτούν σάρκα και οστά – ειδικά αν είναι δυσάρεστες. Αυτό προσπαθεί να μεταδώσει στους μαθητές-θεατές και αναγνώστες ο Μαραθωνομάχος, τραγωδός και μύστης των Ελευσινίων Αισχύλος. Πριν οποιαδήποτε Ναόμι Κλάιν, πριν τον Φρόυντ, τον Γιουνγκ, την ψυχανάλυση και τις άλλες απόπειρες ερμηνείες των παθών των ψυχών μας, οι τραγωδοί εμβάθυναν στα εσωτερικά ύδατα του είδους μας και έβγαλαν στο φως άρρητα μυστικά.

Η Κλυταιμήστρα ακούγοντας επί έτη ολόκληρα μαντάτα συφοριασμένα και αγγέλματα θανάτου του Αγαμέμνονα άρχισε να συμβιβάζεται με την ιδέα τούτης της εξέλιξης. Η τόση εξοικείωσή της με το αποτρόπαιο, το απαίσιο, την υποχρέωσε να το επιδιώκει – υποσυνείδητα και αθέλητα. Η καταστροφή που έβγαινε από τα απύλωτα στόματα των μαντατοφόρων υλοποιήθηκε από την ίδια. Άλλωστε, ο ίδιος λαός, ο ελληνικός, την ίδια περίοδο με τον Αισχύλο, καθιέρωσε το ρητό που θέλει την επανάληψη «μητέρα της μαθήσεως».

Η γυναίκα που αφαίρεσε τη ζωή του συζύγου της και έχασε τη δική της από τον γιο της, μας λέει την αλήθεια με δυο φράσεις αινιγματικές και αλληλοσυνδεόμενες: Η πρώτη είναι «Με τον καιρό χάνεται η συστολή από τον άνθρωπο» και η δεύτερη «Γι' αυτές τις φήμες τις απαίσιες μου λύσαν άλλοι με τη βία πολλά δεσμά, που είχα βάλει στο λαιμό μου». Δηλαδή και με την πάροδο του καιρού τα φρένα του ένσαρκου οχήματός μας «λύνονται» ώστε να διευκολύνουν την τέλεση πράξεων που δεν θα τολμούσαμε ούτε να φανταστούμε και ταυτόχρονα ο βρόγχος της ανησυχίας για τα επερχόμενα δεινά λύνεται όταν αυτά επισυμβούν.

Κι εμείς ζούμε παγιδευμένοι μέσα στους τέσσερις τοίχους βουβών σπιτιών, όπου οι μοναδικοί έχοντες το δικαίωμα να ομιλούν είναι εκείνοι που καταδυναστεύουν το βίο μας προμηνύοντας τα χειρότερα. Από την τηλεόραση, το διαδίκτυο, το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες. Κι αυτά τα φρικτά, λέξη προς λέξη και εικόνα προς εικόνα επαληθεύονται. Μ' αυτόν τον τρόπο ο φαύλος κύκλος του κακού δυναμώνει. Η περιστροφή της δίνης επιταχύνεται και τα δεσμά στο λαιμό μας σφίγγουν. Όλοι μιλούν για την συμφορά της συμφοράς ώ συμφορά και φλυαρούν μέσα στις εστίες μας προετοιμάζοντας τα επόμενα δεινά μας δικαιολογώντας τα αμέσως προηγούμενα.

Η πραγμάτωση της αυτοεκπληρούμενης προφητείας αποφεύγεται μόνο αν ο στόχος απαγορεύσει στους αγγέλους του κακού να τον επισκεφθούν και να του απευθύνουν το λόγο.

adiavroxoi.blogspot.gr